منطقه علیه دلار

چین مدت‌هاست که می‌خواهد شاهد افزایش قدرت پولی خود در تجارت بین‌المللی باشد. پکن سال‌ها تلاش کرده است تا پذیرش ارز خود را در سراسر جهان افزایش دهد. از فوریه سال۲۰۲۲ چین از تسریع کاهش دلار سود زیادی برده است، زیرا بسیاری از کشورها از جمله آرژانتین، برزیل، روسیه، امارات متحده عربی و سایر کشورها در حال تکمیل تسویه حساب‌های تجاری با چین به یوآن به جای دلار آمریکا در سال جاری هستند. حالا کشورهایی که آمریکا آنها را به شدت تحریم کرده است، مانند روسیه و ایران، رهبری روند دلار‌زدایی را بر عهده دارند. موضوعی که در این گزارش به آن پرداخته‌ایم. 

کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در نظام اقتصاد جهانی بسیار سازگار هستند. این کشورها طرفدار ثبات و نظارت مبتنی بر قوانین هستند و هیچ علاقه‌ای در کمک به تحولات ندارند. بنابراین اگر روند دلارزدایی رخ دهد، آنها باید به عنوان بازیگران ثانویه یا ثالث در نظر گرفته شوند، نه رهبران. با این حال، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به طور عملی به دلارزدایی واکنش نشان می‌دهند. در ابتدای سال جاری محمد الجدان، وزیر دارایی عربستان سعودی در مجمع جهانی اقتصاد در داووس با بلومبرگ درباره باز بودن این کشور برای بهبود تجارت از طریق تجارت با ارزهای غیر دلاری صحبت کرد. در سال۲۰۲۲، مقامات سعودی نیز اعلام کردند که در حال بررسی فروش نفت به چین به یوآن هستند. با این حال در آن زمان بسیاری از تحلیلگران معتقد بودند چنین صحبت‌هایی احتمالا بیشتر در مورد تلاش برای به دست آوردن اهرم فشار بیشتر بر واشنگتن از طریق ایجاد نگرانی در میان مقامات آمریکایی است و کمتر در مورد قصد واقعی برای شروع صادرات عربستان سعودی به ارزهای دیگر است. خارج از شورای همکاری خلیج فارس، سایر کشورهای خاورمیانه نیز علامت‌هایی از روند دلار‌زدایی ارسال می‌کنند. 

مسیر جدید

چین اولین معامله انرژی خود در ماه مارس را با واردات حدود ۶۵هزار تن گاز طبیعی مایع(LNG) از امارات متحده عربی به یوآن انجام داد. شرکت ملی نفت فلات قاره چین و TotalEnergies این معامله را از طریق بورس نفت و گاز طبیعی شانگهای انجام دادند. با توجه به این‌که این معامله اولین معامله در نوع خود بود، اهمیت آن را نباید نادیده گرفت.  با این حال همانطور که راشل زیمبا یکی از اعضای ارشد مرکز امنیت جدید آمریکا به TNA گفت: این قرارداد بیشتر اثبات مفهوم و پروژه‌ای آزمایشی است تا نشانه‌ای از حجم معاملات آینده. این معامله در واقع نمونه‌ای آزمایشی در حوزه ارزها و سیستم‌های پرداخت در حال انجام است.

روند دلارزدایی در عراق

پس از این‌که برخی کشورها اعلام کردند که تجارت خود را بدون دلار انجام می‌دهند عراق نیز در این مسیر گام برداشته است. عراق تصمیم گرفته دلار را از تجارت داخلی خود حذف کند؛ این سیاست اگرچه به منزله دلارزدایی در بازار این کشور است. نکته قابل توجه اینجاست که واشنگتن نظارت زیادی بر بانک مرکزی عراق دارد و این روند شاید خیلی باب میل یانکی‌ها نباشد. عراق اعلام کرد که از ابتدای سال آینده تمام تراکنش‌های پولی خود را فقط به دینار انجام خواهد داد. این سیاست با هدف کمک به کنترل بیشتر نرخ ارز در بازار آزاد این کشور انجام می‌شود. بانک مرکزی عراق همچنین به دنبال آن است تا تجارت خارجی این کشور را به ارزهایی غیر از دلار از جمله یورو، درهم امارات، لیر ترکیه و روپیه هند انجام دهد. اگرچه بانک مرکزی عراق توانسته بود از سال۲۰۰۴ به بعد به یک ثبات نسبی در کنترل بازار ارز برسد اما از سال گذشته و با تنگ‌تر شدن حلقه نظارتی آمریکا علیه این کشور ارزش دینار در برابر دلار در بازار آزاد عراق تا حدود زیادی 
کاهش یافته است.

تجارت همسایگان

ایران ۱۰‬میلیارد دلار به عراق در سال۱۴۰۱ صادرات داشته که عمده آن محصولات نهایی است و نزدیک به ۲۰درصد مجموع صادرات ایران را شامل می‌شود همچنین درپنج ماهه ابتدای امسال میزان صادرات‌ایران به این کشور معادل ۳.۵میلیارد دلار محاسبه‌شده که رشد ۱۸.۵درصدی را نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته نشان می‌دهد.بنابراین این آمارها به روشنی نشان‌دهنده اهمیت استراتژیک کشور عراق در نقشه تجارت ایران است. البته صادرات به عراق از یک جهت دیگر نیز اهمیت دارد. برخلاف صادرات ایران به کشورهایی همچون چین که عمدتاً شامل نفت، مشتقات نفتی و مواد اولیه است، بیشتر صادرات ایران به عراق محصولات نهایی است، با وجود این تغییرات در ساختار اقتصادی عراق می‌تواند اثراتی را بر روابط تجاری ایران بگذارد.

جدایی دلار و دینار

جهانبخش سنجابی شیرازی، دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق: تقریباً از قبل از سقوط صدام، به صورت نانوشته و غیررسمی در کنار پول ملی، دلار آمریکا هم به عنوان پول رایج و مصرفی مردم عراق، مورد استفاده قرار می‌گرفت و قیمت بسیاری از کالاهای پردوام مصرفی و سرمایه‌ای بر پایه دلار تعیین می‌شد. از ابتدای دولت آقای السودانی با توجه به مداخلات فدرال رزرو آمریکا و البته جهت‌گیری دولت عراق برای نهادینه کردن پول ملی و تثبیت ارزش پول ملی، سعی کردند پول رایج و ملی را به عنوان ملاک معاملات داخلی قرار دهند و محدودیت‌هایی را درعرضه دلار ایجاد کنند؛ از جمله این‌که در ماه‌های گذشته میزان فروش دلار بانک مرکزی به شبکه بانکی و صرافی عراقی ازحدود ۲۰۰میلیون دلار به کمتر از ۵۰میلیون دلار کاهش دادند.